Towarzyszy Ci ciągłe uczucie lęku? To może być Zespół Lęku Uogólnionego!

Uczucie lęku towarzyszy większości ludzi i jest to zjawisko normalne. Problem pojawia się wtedy, gdy odczuwamy lęk nieustannie i nie potrafimy nad nim zapanować, a wręcz przejmuje on nad nami kontrolę. Jak odróżnić patologiczny lęk od naturalnego strachu? Kiedy lęk przekształca się już w zaburzenie, czyli Zespół Lęku Uogólnionego?

Strach czy lęk?

Strach w odróżnieniu od lęku spowodowany jest konkretną przyczyną (np. obawą przed atakiem nieznajomego w ciemnym parku). Strach pojawia się w odpowiedzi na realne niebezpieczeństwo.

Strach składa się z czterech aspektów: 

1. Składników poznawczych – rozpoznawanie bezpośredniego zagrożenia życia lub części ciała.
2. Składników somatycznych – natychmiastowej reakcji organizmu na niebezpieczeństwo.
3. Składników behawioralnych – ucieczki bezruchu lub walki. 

Normalny strach i lęk odpowiadają sile i realności zagrożenia.

Do strachu można zaliczyć: 

• elementy poznawcze, 
• elementy somatyczne, 
• elementy emocjonalne, 
• elementy behawioralne. 

Na elementy poznawcze składają się spostrzeżenia bezpośredniej i niemal pewnej krzywdy, jaką może wyrządzić konkretne zagrożenie. To naturalne, że odczuwamy wtedy silny niepokój, a mózg karze nam uciekać przed niebezpieczeństwem, jest to odruch.

Natomiast elementy somatyczne obejmują zmiany zewnętrzne i wewnętrzne organizmu. Reakcje zewnętrzne można łatwo zauważyć (bledsza skóra, krople potu na czole, rozszerzone źrenice, gęsia skórka, napięte mięsnie itd.). 

Reakcje wewnętrzne organizmu pozostają zazwyczaj niewidoczne dla innych. Swoją pracę rozpoczyna Autonomiczny Układ Nerwowy (AUN), powodując szybsze bicie serca, skurcz śledziony, pojawia się zwiększone zapotrzebowanie na produkcję czerwonych ciałek krwi, aby dotlenić krew. Wtedy następuje wyrzut adrenaliny z nadnerczy. Wątroba uwalnia glukozę i kwasy tłuszczowe, występuje także zahamowanie wydzielania kwasu żołądkowego. 

Elementy behawioralne obejmują dwa rodzaje zachowania:

• Po pierwsze mimowolnie odczuwamy niepokój, który są wynikiem warunkowania klasycznego. 
• Po drugie reakcje sprawcze, które mają za zadanie uczynienia czegoś przedmiotem strachu. 

Jeżeli nasilenie strachu np. przed atakiem dużego psa (odczuwany przez większość ludzi) poziom przeistacza się w fobię. 

Lękowi towarzyszy niepewność i poczucie nieokreślonego zagrożenia. Zazwyczaj pojawia się nagle, bez wyraźnej przyczyny i żadne racjonalne przesłanki zazwyczaj nie są w stanie go obniżyć. Doświadczany jest podobnie jak strach na czterech poziomach. 

Czym jest Zespół Lęku Uogólnionego?

W celu prawidłowego rozpoznania Zespołu Lęku Uogólnionego (GAD) należy najpierw wyeliminować choroby, które mogą także podwyższać jego poziom (np. chorobę nadczynności tarczycy, nowotwór nadnerczy). Innymi przyczynami odczuwania wzmożonego lęku mogą być także przyjmowane leki przeciwastmatyczne, duża ilości spożywanej kofeiny i palenie papierosów. Osoby cierpiące na GAD odczuwają ciągły niepokój i często martwią się sprawami, na które nie mają większego wpływu. Długotrwały lęk może być przerywany chwilami względnego spokoju. Choremu często towarzyszy poczucie bezradności, drażliwości, ciągłego napięcia, osaczenia. 

Pacjent cierpiący na Zespół Lęku Uogólnionego doświadcza trudności w zrelaksowaniu się za sprawą nieustannego natłoku myśli.  Zazwyczaj odczuwane myśli powodują wyraźny spadek energii, co może powodować rozdrażnienie, a także niekontrolowane wybuchy złości. 

Zaburzenie ma charakter chroniczny, może trwać kilka miesięcy lub dłużej. Często towarzyszą mu irracjonalne myśli, że w jego życiu albo najbliższych mu osób zdarzy się coś bardzo złego (np. ciężko zachorują, będą mieli wypadek, stracą źródło utrzymania itd.) Chory ma także problem z podejmowaniem decyzji, obsesyjnie boi się, że popełni jakiś błąd, ponadto jest często przeczulony na punkcie różnych ewentualnych zagrożeń, które mogą na niego czyhać. Często doświadcza również natrętnych myśli, nad którymi nie jest w stanie zapanować. 

Chory może odczuwać także objawy somatyczne takie jak: problemy ze snem, koncentracją, pamięcią, bóle głowy, żołądka, kołatanie serca, zawroty głowy oraz uczucie duszności. 

Pacjenci w celu pozbycia się uczucia lęku szukają jakiegoś zajęcia. Najczęściej jest to dodatkowa aktywność fizyczna np. bieganie, pływanie, siłownia, sporty drużynowe. Część z nich popada w uzależnienie od alkoholu. Chorzy wspominają, że daje im on (przynajmniej na początku) chwilowe poczucie relaksu, obniżenie poczucia lęku, odprężenie ciała i umysłu oraz ułatwia zasypianie. 

GAD często łączy się z innymi schorzeniami na tle lękowym np. agorafobią, fobią społeczną a także z obniżonym nastrojem (łagodna lub umiarkowana depresja). 

Skąd się bierze Zespół Lęku Uogólnionego?

Występowanie Gad można tłumaczyć przyczynami biologicznymi oraz psychologicznymi. Jedna z teorii biologicznych mówi o tym, że ciało migdałowate oraz kora przedczołowa, które są częścią układu limbicznego biorą udział w odczuwaniu strachu i lęku. Jest to tzw. behawioralny system hamowania (według Jeffrey Gray), a jego naturalnym zadaniem jest zatrzymanie zachowania człowieka i wywołanie reakcji strachu. Patologiczne działanie tego układu w GAD polega na tym, że jest on stale pobudzany. 

Można dopatrywać się tu teorii wzniecania, która mówi o tym, że grupa neuronów wielokrotnie pobudzanych obniża swój próg następnego pobudzania. Prawdopodobnie organizm człowieka, który często doświadczał uczucia strachu zaczął traktować każdy nowy bodziec jako czynnik wywołujący strach. To prowadzi do ciągłego uczucia strachu i rozwijania się GAD. Warto także nadmienić, że w lęku uogólnionym głównym neuroprzekaźnikiem jest GABA, a jego niedobory prowadzą do zaburzeń. 

Z kolei jedna z teorii psychologicznych mówi o tym, że przyczyną rozwoju choroby mogą być nieadaptacyjne myśli. Czyli pacjenci podejrzewają, że każda nieznana sytuacja może być potencjalnie niebezpieczna.

Warto także zauważyć, że uogólnione zaburzenia lękowe częściej występują w krajach wysokorozwiniętych, w których ludzie doświadczają w życiu codziennym wielu stresowych sytuacji i żyją w ciągłym pośpiechu. 

Terapia uogólnionych zaburzeń lękowych

W ciężkiej postaci GAD podaje się pacjentom środki przeciw lękowe (benzodiazepiny), które skutecznie redukują poziom lęku w czasie ich zażywania. Podwyższają w mózgu poziom GABA (a to działa przeciw lękowo). Jednak kuracja nimi nie może trwać długo, gdyż wykazują właściwości uzależniające. Nie mogą być także podawane osobom spożywającym alkohol, bo łatwo można je wtedy przedawkować. 

Innymi lekami nie uzależniającymi stosowanymi w leczeniu GAD są: Buspar, Tofranil i Prozac. Włącza się je najczęściej w terapie pacjentów, którym towarzyszą także inne zaburzenia psychiczne. 

Skuteczną metodą niefarmakologiczną w leczeniu uogólnionych zaburzeń lękowych jest psychoterapia poznawczo-behawioralna lub behawioralna. Różnorodne techniki i ćwiczenia wykorzystywane w psychoterapii mogą być wykorzystywane w terapiach zaburzeń jak i w programach prewencyjnych. 

Zespół Lęku Uogólnionego należy do najczęściej występujących zaburzeń lękowych. Przyczyny jego powstawania mają podłoże zarówno psychologiczne jak i biologiczne. Szybkie tempo życia oraz wszechobecny stres również mogą się przyczyniać do rozwoju GAD. 

W leczeniu zespołu lęku uogólnionego stosuje się psychoterapię, a w cięższych przypadkach lub przy współwystępowaniu innych zaburzeń włącza się także środki farmakologiczne. 

Aby zapobiega rozwojowi GAD można stosować techniki psychoterapeutyczne (psychoedukację, wyobrażeniową ekspozycję na lęk), a także różne metody redukcji stresu np. techniki relaksacyjne, wizualizacje, jogę i ćwiczenia fizyczne.

Bibliografia: 

Cierpiałkowska, L (2023). Psychopatologia. Wydawnictwo Naukowe Scholar. Warszawa

Morrison, J (2016). DSM 5 bez tajemnic. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków

Seligman, M. E.P., Walker E.F., Rosenhan, D.L (2003). Psychopatologia, Wydawnictwo Zysk i S-ka. Poznań