Zaburzenia odżywiania u sportowców

Bulimia, anoreksja i kompulsywne objadanie się należą do najczęściej spotykanych zaburzeń odżywiania. Mitem jest twierdzenie, że choroby związane z zaburzonym postrzeganiem obrazu własnego ciała dotyczą jedynie młodych kobiet i dziewcząt. Zaburzenia odżywiania są powszechne także wśród sportowców niezależnie od płci i na szczęście  przestają być tematem tabu.

Obraz ciała sportowców

Wiele badań powstałych na przestrzeni lat dowodzi, że aktywność fizyczna pozytywnie wpływa na postrzeganie własnego ciała. Jednak w niektórych grupach sportowców wzrasta ryzyko związane z występowaniem zaburzeń odżywiania. Prawdopodobnie mają na to wpływ takie czynniki jak: identyfikacja z rolą sportowca, zaburzony obraz ciała, niska samoocena, utożsamianie się z tradycyjną rolą płciową oraz uwewnętrzniony ideał piękna promowany w mediach. Zaburzony obraz ciała częściej występuje u kobiet. Może wynikać to z faktu, że ich mocno sportowa sylwetka odbiega od współczesnego ideału szczupłego kobiecego ciała. Natomiast wysportowana sylwetka męska jest jak najbardziej pożądana i promowana kulturowo.

Presja niskiej wagi w sporcie

W niektórych sportach niska waga jest preferowana, a nawet niezbędna. Zawodnicy muszą się mierzyć nie tylko z presją konkurencji, trenera, ale także z dodatkowymi ocenami społecznymi. Sylwetka z pogranicza anoreksji jest pożądana między innymi w gimnastyce artystycznej, skokach narciarskich, łyżwiarstwie figurowym, balecie czy pływaniu synchronicznym. W gimnastyce artystycznej, balecie i łyżwiarstwie dodatkowo przy ocenie sędziów brane są pod uwagę walory estetyczne ciała (podkreślane przez obcisłe stroje). W rezultacie grupa tych zawodniczek jest najczęściej niezadowolona ze własnej wagi. Szczególnie gimnastyczki startujące w zawodach wysokiej rangi częściej w celu szybkiej redukcji wagi stosują bardzo restrykcyjne diety i inne patologiczne zachowania (Bruin de i wsp., 2007).

Co na to badania?

W Polsce nadal brakuje badań na temat zaburzeń odżywiania u sportowców. Godne uwagi są wyniki badań przeprowadzonych w USA i Norwegii (Taub i Blinde, 1992, Rhea i wsp. 1996, Johnson i wsp. 1999, Sundgot – Borgen Torstveit, 2004). Wyłoniły się z nich dane, że od 15 do 20% elitarnych sportowców płci żeńskiej stosowało głodówki, środki przeczyszczające i wymiotowały w celu uzyskania wymaganej wagi ciała. Odpowiednio w grupie mężczyzn podobne praktyki dotyczyły od 5 do 8% sportowców. Typowo kliniczne formy zaburzeń odżywiania w uzyskanych wynikach badań wystąpiły dość rzadko. Na przykład w grupie kobiet częstotliwość występowania anoreksji wyniosła  0-2% u kobiet, a bulimii 1,1 – 6%. Tymczasem w grupie mężczyzn nie odnotowano występowania anoreksji, a współczynnik bulimii  przybrał wartość odpowiednio 0-3%. Przeprowadzone badania dowodzą, że zaburzenia odżywiania u sportowców przede wszystkim przybierają postać subklinicznych form.  W rezultacie nie spełniają one wszystkich kryteriów diagnostycznych dla klasyfikacji DSM-V lub ICD-11. Przede wszystkim należą do nich: anoreksja sportowa, zespół triady, dysmorfia mięśniowa czy fitoreksja. Zaburzenia te występują u około 14,5% w grupie kobiet i odpowiednio u 21,2% mężczyzn.

Kilogram mniej i polecisz dalej

W książce ,,Głodne’’ autorstwa Klaudii Stabach opisany jest wywiad z Przemysławem Kantyką, który sam zmagał się z zaburzeniami odżywiania. Skoczek narciarski w ostatnim roku swojej sportowej kariery ważył 55 kilogramów przy 183 cm wzrostu. W rezultacie patologii odżywiania jego BMI wynosiło 16,42. Przemek w wywiadzie z autorką wspomina, że trenerzy nieustannie powtarzali wszystkim skoczkom, że nawet jeden kilogram w dół na wadze może przyczynić się do lepszego skoku od metra do trzech. Z związku z tym możliwe stanie się uzyskanie wyższego wyniku o kilka oczek w punktacji. Ogromna presja sprawiała, że Przemek zajadał emocje, co w konsekwencji przyczyniło się do rozwoju bulimii. 

Bulimia i koniec kariery

Bulimia to bardzo podstępna choroba, o czym przekonał się na własnej skórze skoczek narciarski. Na początku wymiotowanie po obfitych posiłkach wydaje się idealną metodą na utrzymanie wagi. Niestety bardzo szybko doprowadza do utraty kontroli nad napadami bulimicznymi.  ,,Wszyscy zawodnicy, którzy w weekend darowali sobie liczenie kalorii, później musieli w jakiś sposób natychmiast wrócić do formy. Jedni rezygnowali z kolacji, inni z  kolacji i  śniadania, a  ja z czasem zacząłem prowokować wymioty’’ (Stabach, 2023, s.110).Przemysław Kantyka zakończył karierę skoczka narciarskiego w wieku 22 lat. Wcześniej przez ponad rok leczył się u terapeuty specjalizującego się w zaburzeniach odżywiania. Skoczek mógł sobie na to pozwolić dzięki wsparciu trenera i pomocy finansowej udzielonej przez Polski Związek Narciarski.

Bibliografia:

1. Barbara A. Ostrowska (2010). Obraz ciała w sporcie, Katedra Psychologii Różnic Indywidualnych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. s.109-117.

2. Klaudia Stabach (2023). Głodne. Reportaże o (nie)jedzeniu. Wyd. Wielka litera. Kraków